20.5.2024
Lääʹddjânnam riikk âlgg tobdsted da jääʹǩǩted säʹmmlai alggmeervuõiggâdvuõđid, što säʹmmla da riikk vuäiʹtte vuällad suåvâdvuõʹtte da naʹddjõʹsse. Nääiʹt tuõđi äʹšštobddipaneeʹl ooumažvuõiggâd-vuõttäʹšštobddi Martin Scheiniin raajjâm Meeraikõskksa alggmeervuõiggâdvuõđ da tõi teâuddjummuš Lääʹddjânnmest -čiõlǥtõõzz õlmstâʹttemšõddmõõžžâst Heʹlssen universiteeʹttest vuõssaarǥ vueʹssmannu 20. peeiʹv.
Säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio leäi tiʹllʼjam professor Scheiniinâst pååđčiõlǥtõõzz alggmeervuõiggâdvuõđi teâuddjummuž vueʹjjest. Komissio täävtõssân lij čiõlǥted da puʹhtted tiõttu säʹmmlai čårstem- da assimilaatioǩiõččlâsttmõõžžid Lääʹddjânnam riikk da veʹrǧǧniiʹǩǩi åʹrnn di tõi vaaiktõõzzid säʹmmlai jieʹllma.
Komissio tuejjad čiõlǥtemtuâjstes rapoort tåimmeʹtǩǩõõzzeesvuiʹm, da tuâj mieʹrren lij šõddeed vuâđ suåvâdvuõđ raajjmõʹšše alggmeer säʹmmlai da Lääʹddjânnam riikk kõõskâst.
Čiõlǥtõs: Suåvâdvuõđ oudldõõzz lie huânnʼnam
Võõrâs čiõlǥtõõzz mieʹldd säʹmmlai da riikk kõskksaž suåvâdvuõđ oudldõõzz lie huânnʼnam Lääʹddjânnmest 2010-lååǥǥ aalǥ rääʹjest.
Čiõlǥtõõzz raajji, professor Martin Scheiniin mieʹldd õhtt šuurmõs suåvâdvuõđ cõgldõs lij tän poodd riikk kässjõõttmõš säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõʹtte, mii kuâsttai ouddmiârkkân sääʹmteʹǧǧlääʹjj oođummšest.
- Jiõčč ääʹššest vuõss vuâra Lääʹddjânnmest toimmupiijjâm-, suudâm- da lääʹjjšiõtteemvääʹld õõutäiggsânji da viggâm vuâđald joba koordinõsttum naaʹlin peʹjje kõõččmõõžž vuâllsiʹžžen sääʹm alggmeer vuâđđeei vuõiggâdvuõđid mieʹldd looǥǥeeʹl jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ meeran, Scheinin tuõđi čiõlǥtõõzz õlmstâʹttemšõddmõõžž saakkvuârstes.
Šõddmõõžžâst riâššum äʹšštobddipaneeʹlest leʹjje seämma miõl Scheiniin čiõlǥtõõzz vuâmmšõõzzivuiʹm. Paneela vuässõʹtte Heʹlssen universiteeʹtt vuâđđlääʹǩǩvuõiggâdvuõđ professor Tuomas Ojanen, Lappi universiteeʹtt tââʹv politiikk da vaaldâšm professor Laura Junka-Aikio, Sääʹmteeʹǧǧ 2024 vuäzzlaž Janne Hirvasvuopio, Sääʹm palggâz rõ saaǥǥjååʹđteei da Sääʹmteeʹǧǧ saaǥǥjååʹđteei 2015–2019 Tiina Sanila-Aikio di Uccjooǥǥ ååraš kueʹllšiiʹlli, aktivistt da jieʹllikarttohjjeei Kati Eriksen.
Professor Tuomas Ojanen cieʹlǩi, što lij samai maantõõttâm tõõzz, mäʹhtt Lääʹddjânnam riikk tååim meeraikõskksaž ǩeeʹddest lie risttreeidast dommjânnam šõddmõõžživuiʹm, ko mainstet alggmeervuõiggâdvuõđin.
- Meeraikõskksaž tääʹzzest Lääʹddjânnam lij leämmaž, mâʹte rapoortâst puätt ouʹdde, aktiivlânji vuejjmen alggmeerai vuõiggâdvuõđid. Leâša ko ǩiõččât, mäʹhtt Lääʹddjânnam jiõčč veekk čõõđ alggmeerai vuõiggâdvuõđid dommjânnmest, vueʹǩǩ lij aivv nuʹbb, jiânnai hueʹnab, Ojanen säärnai.
Čiõlǥtõõzz mieʹldd alggmeervuõiggâdvuõđi teâuddjummuš lij huânnʼnam Lääʹddjânnmest še säʹmmlai äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjji õhttvuõđâst. Ouddmiârkkân jokksääʹm jieʹllemnääʹll lij šõddâm vaarvuâllsiʹžžen, ko luõss-šeellmõš lij leämmaž ǩiõlddum neellj eeʹjj ääiʹj. Panelistt, kueʹllšiiʹlli Kati Eriksen lij tuärram säʹmmlai kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđin vuõiǥâs-stroiʹttel pääiʹǩ da vuäittam ââʹlmõs vuõiggsest. Ij ni tät čuâǥǥas kuuitâǥ suu ǩiõččlâsttmõõžž mieʹldd puuʹt vieʹltǩani čåuddmõõžž aaʹššid.
- Juõʹǩǩ vuâra ko vuäǯǯap måtam tobdstõõzz, vuâkkõõzz mottje leʹbe tõin jeät perstuku. Meeʹst feʹrttai tuärrad vuõiggâdvuõđineen oʹđđest di oʹđđest, Eriksen mušttli.
Lâssneei mäddââʹnnemintreeʹss säʹmmlai dommvuuʹdest poʹhtte še vaʹǯǯtõõzzid säʹmmlai jieʹllma Lääʹddjânnmest, peäggti sääʹmpaalǥâskooʹddi oudsteei Tiina Sanila-Aikio. Čiõlǥtõõzz mieʹldd põõlât, što sääʹm puäʒʒhååid oudldõõzz huânnʼne pueʹttiääiʹjest jäänab di jäänab jeäʹrbi mieʹldd ruânn seerd mieʹldes puʹhttem ođđ industriallaš haʹŋǩǩõõzzi seuʹrrjõssân.
- Kuäʹss lij Jiõŋŋmiâr ruʹvddčuâǥǥas, kuäʹss lie veiddsõs vuuʹd kuåivâsvaʹrrjõõzzid. Ååʹn säʹmmlai dommvuuʹdest haaʹleet oouʹdeed piõgg- da peiʹvv-viõǥǥ. Juõʹǩǩ vuâra tõt puätt õlltõssân, što jeät-ǥo leäkku mättjam ni mâid oouʹdab haʹŋǩǩõõzzin, Sanila-Aikio smiõtti paneeʹlest.
Paneliist juõʹǩǩe huõl sääʹm meer, da jeäʹrben nuõri, vââjjmest vueʹjjest, kuäʹss jiijjâz vuõiggâdvuõđi ouʹdde âʹlǧǧe leeʹd ǩeeʹjjteʹmeld tuärrmen.
- Huõl âʹnškuäđam tõʹst, mäʹhtt mij nuõr vâjja tän eeʹjjest nobba. Juõʹǩǩ ođđ puõlvvõk mâânn čõõđ jiijjâs tuär, tuõđi Sääʹmteeʹǧǧ vuäzzlaž Janne Hirvasvuopio.
Professor Laura Junka-Aikio puuʹti ouʹdde, što vueʹjjest, mâʹst säʹmmlai vuõiggâdvuõđ lie ouddnam tän årra, lij õhttsažkååʹddest leämmaž kuuitâǥ aiccâmnalla lâssneei positiivlaž miõl ǩeässmõš säʹmmlai årra.
- Seämma ääiʹj, ko vuõiggâdvuõttouddnummuš veekk säʹmmlai vuõiggâdvuõđid puästårra, lij õhttsažkååʹddest veiddsubun šõddâm viõusâs miõl ǩeässmõš da äärvouddmõš alggmeerkulttuur årra. Tät kuâsttai jeäʹrben čeäppõõzzâst da kulttuurâst, da täʹst lij pannkõskkvuõtt, Junka-Aikio vuâmmšõõʹtti.
Äʹšštobddi vuäiʹnne čåuddmõššân meeraikõskksaž alggmeervuõiggâdvuõđi oouʹdummuž samai sõõrǥab
Professor Martin Scheinin tuâtt čiõlǥtõõzzstes, što suåvâdvuõtt riikk da säʹmmlai kõõskâst ooudald pueʹrab õhttsažfiʹttjõõzz da meeraikõskksaž alggmeervuõiggâdvuõđi jåʹttlõs ouddnummuž Lääʹddjânnmest. Čiõlǥtõʹsse lie liʹsttjum še suåvâdvuõđ šõddmõõžž jeeʹres ouddmääin.
Õlmstâʹttemšõddmõõžž äʹšštobddipaneeʹlest kaiʹbbješ še õlmmsest Lääʹddjânnam riikkâst säʹmmlai tiuddmeärrsaž jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ jääʹǩǩtummuž, säʹmmlai vuäinlmi lokku välddmõõžž FPIC-vuâđđjurddi meâldlânji di sääʹmteʹǧǧlääʹjj oođummuž samai sõõrǥab.
- Suåvâdvuõđin juuʹrdet tõn, što riikk âlgg tuejjeed konkreettlaž, aktiivlaž tååimaid vueʹjj teevvam diõtt di jõskkâm diõtt veäʹr tuejjummuž säʹmmlai vuâstta, cieʹlǩi loppsaakkvuârstes Sääʹmteeʹǧǧ vuäzzlaž Janne Hirvasvuopio.
Meeraikõskksa alggmeervuõiggâdvuõđ da tõi teâuddjummuš Lääʹddjânnmest -čiõlǥtõs lij lookkâmnalla obbvuõđstes tääiʹben. Õlmstâʹttemšõddmõõžžâst ruõkkum liântt lij ǩiõččâmnalla tääiʹben.
Lââʹssteâđ:
Saaǥǥjååʹđteei Hannele Pokka, hannele.pokka@sdtsk.fi
Vueiʹvvpiisar Ulla Aikio-Puoskari, ulla.aikio-puoskari@sdtsk.fi