Industriallaš mäddââʹnnemnääʹl hiâvte luâttmieʹccid, kook lie vieʹltʼteeʹm sääʹmpuäʒʒhoiddu. Õinn käunnʼjeei luâttmieʹcci seeiltummuš lij sääʹmpaalǥâskooʹddi õhttsaž tuõiv. Sääʹmõutstõõzz lie pohttam eeʹǩǩlooʹjji ääiʹj ouʹdde industriallaš mäddâânnmõõžž šõddeem hääitaid tõi äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid da lie ǩiččlõddâm tuâsttad tõid. Håʹt siõm ouddnemlaauʹǩid leät vuällam, õõlmâskoovâst äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjji taarbšem jieʹllemsââʹjj kuuitâǥ ǩeäʒʒan čõõđ ääiʹj. Juʹn 70-lååǥǥast vuâmmšeš, mäʹhtt ekosysteeʹm morddje nuuʹbbeez seuʹrrjam jõnn mäddââʹnnemhaʹŋǩǩõõzzi diõtt.
Säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio õlmstâtt 17.6.2025 Jan Saijets da Jarmo Pyykkö valmštõõllâm pååđčiõlǥtõõzz, kååʹtt ǩiõttʼtââll meäʹcctääl vaaiktõõzzid säʹmmlai vuõiggâdvuõđid da kulttuuʹre, ouddâl puki sääʹmpuäʒʒhoiddu. Jeäʹrab fokus čiõlǥtõõzzâst lij kumulatiivlaž hääitain da tuʹmmstõktuõjju vuässõõttmõõžžâst.
Jeeʹresnallšem mäddââʹnnemnaaʹli vaaiktõõzz nårrje kumulatiivlânji. Tõn diõtt tõid âlgg Saijets da Pyykkö mieʹldd täʹrǩstõõllâd õõutâst ij-ǥa õõuti õõuti. Kumulatiivlaž häitt lij juʹn ååʹn miâlggâd jõnn da tõt tuejjad veäʹr säʹmmlai ooumažvuõiggâdvuõđi vuâstta.
– Puäʒʒhåiddlääʹjjest ǩiõlddum miâlggâd jõnn hääit kõõddâs lij juʹn râstldum. Industriallaš mäddâânnmõš ij teänab vueiʹt pueʹtted lââʹzz tõn diõtt, ko tõt lij lääʹjjtem, ceäʹlǩǩe Saijets da Pyykkö.
Čiõlǥtõs čuäʹjat še, što mõõnnâm meäʹcctäälltååimai vaaiktõõzz häiʹttje õinn sääʹmpuäʒʒhååid. Tõk vueʹlee puäʒʒhååid kaʹnntemvuõđ da ǩieʹssemvuõđ – da tõn-nalla še äʹštte sääʹmpuäʒʒhååid juätkkjummuž. Vuäʹmm mieʹcci čuõppmõõžžin lie kookkaskuõʹddi vaaiktõõzz puõccui palggâmjårrõʹsse, ko muõr ođsmâʹvve meälǥžet tâʹvven da luâđlaž meäʹcc lij še muđoi ekosysteema vääžnai.
Ko meäʹcctääl juʹn šõddeem hääit lie miârkteei šuur, puätt miõʹlle kõõččmõš tuejjuum pååʹmeh ouddǩiõʹtte cõggmest, koʹrjjummšest da/leʹbe koʹrvvummšest. Hiâlpmõs lij ouddǩiõʹtte cõggâm, lââʹsshääit cõggâm. Sääʹmpalggâz lie määŋg vuâra iiʹjji ääiʹj eʹtǩǩääm, što õinn käunnʼjeei mieʹccid suõjjleʹčeš meäʹcctäälast da jeeʹres industriallaš mäddâânnmõõžžâst.
Čiõlǥtõõzzâst čuäʹjtet, što säʹmmlai vuõiggâdvuõđid alggmeeran kuulli viõkkšõs vuässõõttmõš siʹjjid kuõskki tuʹmmstõktuõjju ij leäkku mieʹcci ââʹnnmest tän räjja teâuddjam mâʹte tõt õõlǥči.
Saijets da Pyykkö poʹhtte ouʹdde ođđ, sääʹmvuuʹdest tuejjuum suõjjleǩani luâttmieʹcci kaartʼtummuž puäđõõzzid. Täi mieʹcci suõjjlummuš lij vieʹltʼtem sääʹmpuäʒʒhååid staaneem diõtt. Mieʹcci suõjjlummšest da ââʹnnmest âlgg čiõlǥtõõzz mieʹldd suåppâd sääʹmõutstõõzzivuiʹm.
Ǩeeʹrjteei eʹtǩǩee še tååimaid, koid vuäiʹnne nåkmen, što tõk lie čõõđ viikkâmnalla ânnʼjõž lääʹjjšiõttummuž raami seʹst. Suäna teäddee kuuitâǥ, što tõk jie koʹrvved vieʹltʼteʹmes lääʹjjšiõttummuž oođummuž säʹmmlai vuõiggâdvuõđlaž sââʹj pueʹreem diõtt. Suäna ǩeeʹrjte, što vuâlggsââʹjjen âʹlǧǧe leeʹd sääʹmõutstõsmeâldlaž mäddâânnmõõžž plaanmõš da tuʹmmstõktuâjj. Tät miârkkšââvv ouddâl puki sääʹmpuäʒʒhååid harjjteei õutstõõzzi vuõigg vuässõõttmõõžž tõi vuuʹdid kuõskki tuʹmmstõktuõjju.
Tiõrv pueʹttem kuullâd lââʹzz õlmstâʹttemšõddmõʹšše, koon riâžžât 17.6. čiâss 10–15 Aanar Sajoozzâst. Šõddmõš lij lääʹddǩiõllsaž da tõn liântteet. Lââʹssteâđ lie pueʹttmen.
Seämma šõddmõõžžâst õlmstââʹttet še koumm jeeʹres ođđ pååđčiõlǥtõõzz: ”Väistämisalueita ei enää ole” – uudet teolliset maankäyttöpaineet saamelaisten kotiseutualueella; Inarin vesien tila ja Inarijärven kalastus saamelaisten ja ilmastonmuutoksen näkökulmasta; ja Saamelaisten kalastusoikeuksien kehityspiirteitä.
Čiõlǥtõõzz õlmstââʹttet Riikksuåvtõõzz neʹttseeidain mâ 17.6. čiâss 8:
- Jan Saijets & Jarmo Pyykkö: Metsätalouden vaikutukset saamelaiseen poronhoitoon ‒ Tarkastelussa kumulatiiviset haitat ja osallistuminen päätöksentekoon https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-383-474-3
Čiõlǥtõs lij vueʹssen Säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio pååđčiõlǥtõõzzi rääidast. Komissio tuâjjan lij čiõlǥted säʹmmlai ǩiõččlâʹsttem čårstummuž da assimilaatio di puʹhtted ouʹdde kuånstid suåvâdvuõđ raajjâm diõtt alggmeer säʹmmlai da Lääʹddjânnam riikk kõõskâst. Teâđ komissiooʹje valmštõllum čiõlǥtõõzzin käunnʼje neʹttseeidain https://sdtsk.fi/julkaisut/.