Säʹmmla šõʹdde nuuʹbb jõnn vääin kâskka viõkkšubun ko Lääʹddjânnam meerla kõskkmieʹrin. Jäämmam säʹmmla da säʹmmlai mõõntummuž leʹjje šuurab.
– Joba rintamast kåddjam säʹmmlain leäi veʹrddeeʹl pâiʹloudstõs, tuâtt Pekka Kauppala säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissiooʹje tuejjuum pååđčiõlǥtõõzzâst.
Filosofia dåhttar, Ruõššjânnam da Nuõrtt-Euroopp tuʹtǩǩummuž doseʹntt Pekka Kauppala komissiooʹje tuejjeem čiõlǥtõs täʹrǩstââll Lääʹddjânnam säʹmmlai âânnmõõžž da vueʹjj nuuʹbb jõnn vääin pååđvääinai ääiʹj.
– Väinnkõõččmõõžž âʹnne seʹst Lääʹddjânnmest jiânnai viõkkšõs, leâša obbnes leʹbe vueʹzzi čiõkkum massaemootioid. Tõk lie fiʹttjum Lääʹddjânnam måtamnallšem tuõđlaž kõõččmõššân, koid leät ǩiõttʼtõõllâm da håiddam veiddsõs viõkkvääraivuiʹm da meersaž konsensuuzzin. Seämma kõõččmõõžžid säʹmmlai kõõskâst jeät leäkku kuuitâǥ fiʹttjam Lääʹddjânnam mediast da meer fiʹttjõõzzin miârkteeʹjen, håʹt tuʹtǩǩummuš čuäʹjat, što väinnskääđ da mõõntummuž jie aainâs leäkku uuʹccben miârkteei, Kauppala ǩeeʹrjat.
Säʹmmlai dommvuʹvdd šõõddi nuʹtt täʹlvv- da juätkk- ko še Lappi vääin ääiʹj väinntååimai vuâlla. Ouddâl juätkkvääin Lääʹddjânnam tuʹmmji ǩirrsest da hueʹneld valmštõõleeʹl evakuâʹstted Lappi vuuʹd, mii viiǥǥi loʹsses evakkomätkka. Taaudi kõõskâst mäŋgg säʹmmla jaʹmme Kõskk-Vuâđđmäädd evakkopaaiʹǩin. Lââʹssen puõccui päkkluõvtummuž da jeeʹres pråppummuž šõddee säʹmmlaid jõnn tällõõzzlaž mõõntummšid.
Säʹmmlain uuʹcces meäʹr evakuõʹstteš Ruõcc peälla. Ruõcc sääʹmvuuʹd leʹjje Kauppala mieʹldd pueʹrab evakuâʹsttemvuuʹd ko kookksaž da luâttåårrmõõžži peäʹlnn sääʹmvuuʹdest čårsteei Kõskk-Vuâđđmädd.
Juätkkvääin čõõđ Lappiiʹje spesiaalvuõiggâdvuõđin sâjjdõttum Saksslajânnam joouk šõddee še tuejjeem tääʹzzest čårstõkvueʹjj sääʹmvuuʹdid, koʹst täk joouk leʹjje jäänmõsân ko ni koʹst jeeʹresåʹrnn Lääʹddjânnam seʹst. Lââʹssen nuõrttsäʹmmlai vuʹvdd Peäccmest šõõddi nuʹtt täʹlvv- ko še juätkkvääinain kõrr tuäraid di tõn mõõnteš da oʹđđestaazzteš. Juätkkvääin looppâst vuuʹd luõvteš Sovjetlittu. Ko juätkkväinn puuđi, aaʹlji Lappi väinn saksslai vuâstta. Tõʹst šõʹdde jõnn aunnsallaš skääđ. Sääʹmvuʹvdd ǩiõrdi saksslai vuõigg da jõnn skääđaid šõddääm vaʹlddjummšest miârkteeinalla.
– Meeraikõskksaž politiikk jâddõõǥǥ da sääldtâʹsttemteäddõõzz lie ohjjõõvvâm mââimõs iiʹjji ääiʹj lââʹzz di lââʹzz Lääʹddjânnma, Lappiiʹje da sääʹmvuuʹdid. Määŋgid tõid käunnʼje preeddan da verddõõllâmsââʹj mõõnnâm aaiʹjin. Tõn diõtt Lääʹddjânnam säʹmmlai väinnhistoria vaiggâdvuõđi vuâmmšummuš tuʹtǩǩeemtuâj pääiʹǩ lij tääʹrǩab di tääʹrǩab, Kauppala tuâtt.
Čiõlǥtõõzz õlmstââʹttet Riikksuåvtõõzz neʹttseeidain pi 7.3. čiâss 8:
- Pekka Kauppala: Nuuʹbb jõnn vääinast jäämmam säʹmmla di säʹmmlai mõõntummuž Lääʹddjânnmest. https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-383-687-7
Čiõlǥtõõzz lie vueʹssen Säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio pååđčiõlǥtõõzzi rääidast. Komissio tuâjjan lij čiõlǥted säʹmmlai ǩiõččlâʹsttem čårstummuž da assimilaatio di puʹhtted ouʹdde kuånstid suåvâdvuõđ raajjâm diõtt alggmeer säʹmmlai da Lääʹddjânnam riikk kõõskâst. Teâđ komissiooʹje valmštõllum čiõlǥtõõzzin käunnʼje neʹttseeidain https://sdtsk.fi/julkaisut/.