Säʹmmlain lie jiânnai jiijjâz da oʹdinakai teâđ sij vuuʹdi čäccõõzzin. Tän teâđ jeät âlddsin ni vooʹps äuʹǩǩuku čaaʹʒʒi da kueʹllnaaʹli hååidast. Õhtt toiʹmmjeei koʹrjjeemnääʹll vuäitči leeʹd sääʹm čäccõsfooruum vuâđđummuš noorrâd tän teâđ veiddsab ââʹnnma.
Säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio õlmstõõʹtti Aanar Sajoozzâst 17.6.2025 kueʹhtt tõõzz valmštõllum pååđčiõlǥtõsobbvuõđ: nuuʹbb õhttneeʹl Aanarjääuʹr čäccõõzzid da kueʹllšeellmõʹšše di nuuʹbb säʹmmlai kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđid da Teänjooǥǥ vuâkka.
Sääʹmõutstõõzzi dommvuuʹdineez harjjtem kueʹllšeeʹllem lij mõõnni iiʹjji ääiʹj šõddâm vaarvuâllsiʹžžen. Õhtt mäinn lij äimmõsmuuttâs, leâša tõn lââʹssen še turismm, luâttväärrtiâdd, šiõttõõllmõõžž da geopoliittlaž vueʹǩǩ poʹhtte jiijjâz ǩiõjid čäccõsvuuʹdid. Aanar vuuʹd čäccõõzzin tåʹlǩ Njauddâmjokk lij obbvuõđstes luâttvueʹjjnallšem, håʹt puk vuuʹd čäccõõzz lie vääžnai sääʹmkulttuuʹre da luõttu. Teänjooǥǥ vuuʹdest däs luõzz šeellmõš lij leämmaž ǩiõlddum eeʹjj 2021 rääʹjest luõssnaaʹli huânnʼnummuž diõtt.
Aanrest kuõʹli jieʹllemåårrmõõžž mottje
– Äimmõsmuttâz vaaiktõõzz veâhssa Aanar vuuʹdest jeäʹrben ko čääʹʒʒ temperatuur pâjjan pâʹjjel 20 graadd, ko happ poott, ko diatoom-teäbb šâʹdde, ko vuuʹd pääiklânji rippâʹvve, ko mõõntet koođđâmvuuʹdid di ko šlaaj mottje, tuâtt doseʹntt Tero Mustonen.
Mustonen siâzztââll Aanar vuuʹd čäccõõzzi ooccâm UNESCO maaiʹlmäʹrbbpäiʹǩǩen di sääʹm čäccõsfooruum vuâđđummuž noorrâd oʹdinakai teâđ tarbbsallaš koʹrjjeemnaaʹli tuärjjan. Mustonen miõlâst leʹčči še vääžnai rääuhted čääʒʒaid, uuʹcceed šlaaji išttummšid di viõuseed paaʒʒtõs- da plastiikk noorrmõõžž di mikroplastiikki seuʹrrjummuž.
Tuʹtǩǩeei Nico Alioravainen tuâtt še, što čäccõõzzi kõskktemperatuur lie pâjjnam, leâša vuâmmšâtt, što tõõzz vaaikte še čäccõõzzi čiŋŋâlvuõtt da čääʹʒʒ kvaliteʹtt. Paaštpââʹj vuäiʹtte koškkeed vuäjaid da kuõʹli koođđâmvuuʹdid, mii lij hääitlaž jm. luõsskuõʹlid. Jiõŋŋkättõõzz äiʹǧǧ lij še vuännʼnam, mii vaigsmâtt jiõŋ âʹlnn šõddi täʹlvvkueʹllšeellmõõžž, leâša nuuʹbb peäʹlnn kuuʹǩǩad äävčääʹccpââʹj.
– Aarktlaž åårrmõõžžid šiõttlõõvvâm kuõʹlid šâdd jieʹtt paakkâsvuõđ da kååškõõǥǥ diõtt, da kåʹšǩǩ-ǩieʹzzi kueʹllõõʹlji jieʹllempirrõõzz kåʹšǩǩe, Alioravainen ceälkk.
Aanarjääuʹr kaauplaž kueʹllšeellmõõžžâst komissiooʹje ǩeeʹrjtam Markku Ahonen tuärjjad ǩeâllʼjeei kueʹllšeellmõʹšše saʹtssjummuž pueʹttiääiʹjest. Aanarjääuʹr kuõʹlid vueʹstet puârast, da kaauplaž kueʹllšeellmõš lij ekolooglânji, tällõõzzlânji da sosiaalʼlânji ǩeâllʼjeei. Što vueʹǩǩ juätkkjeʹči pueʹrren, taarbšet kuuitâǥ čõõđ ääiʹj juätkkjeei tuʹtǩǩeemteâđ kueʹllnaaʹlin. Son vuäinn vaarrân tõn, što Luâttväärrkõõskõs uuʹccad ǩeeʹjjmieʹldd ääiʹj resuursid tuʹtǩǩummšest. Son vuäinn nuʹtt, što tääzz õõlǥči Aanrest reagâʹstted.
Kueʹllšeeʹllemrääʹjtõõzz Teänast äʹštte vuuʹd sääʹm kueʹllšeeʹllemkulttuur
Teänn da tõn luõss lie šõddääm Uccjooǥǥ sääʹmnarood kõskksaž åårrmõõžž oudldõõzz da lie ǩieʹldǩani miârkteei vueʹssen vuuʹd jokksääʹm kulttuurâst. Vuuʹd jieʹllemåårrmõõžž lie vuâđđõõvvâm luõss-šeellmõʹšše, da Teänjooǥǥ kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđ lie vueʹssen vuuʹd ǩidlmi väärrvuõđâst. Teänn lij leämmaž õhtt obb Euroopp pueʹrmõs luõssjooǥǥin, jõs ij joba pueʹrmõs. Kueʹllnaaʹli luâđlaž vaajtõõllmõš 8–10 eeʹjj põõʹji mieʹldd lij kuuitâǥ läppjam. Teänjoʹǩǩe kuärŋŋa še jiânnai ruõššluõzz. Ruõššluõzz kuärŋŋmõõžž joʹǩǩe leät põrggâm cõggâd, leâša tõʹst jeät leäkku veâl oʹnnstam. Jâkkšlaaj šõkknummuž vaaiktõõzzid Teänjoʹǩǩe toobdât hueʹneld.
– Ouddâl eeʹjj 2017 ärvvtõʹlleš, što Teänjoʹǩǩe lie kuärŋŋam jäänmõsân muäʹdd čueʹđ ruõššluõzz eeʹjjest. Eeʹjj 2017 ärvvtõʹlleš, što tõk lie kuärŋŋam juʹn 5000 da eeʹjj 2023 nuʹtt 170 000, tuâtt Hannele Pokka.
Teän luõzz heäjas vueʹjj diõtt luõzz šeellmõš lij leämmaž ǩiõlddum eeʹjj 2021 rääʹjest. Rääʹjtõõzz aʹlǧǧe kuuitâǥ juʹn eeʹjj 2017, da teʹl tõk ohjjõʹvve kõrrsummus naaʹlin kueʹllšeeʹllempââʹj aʹlǧǧe, leʹbe äʹrbbvuõđlaž šeeʹllemnaaʹli ââʹnnma. Rääʹjtõõzzi da ǩiõlddji diõtt leät aktiivlânji protestâsttam Uccjooǥǥâst, määŋgi suudõõttmõõžži pääiʹǩ še.
– Luõss-šeeʹllemrääʹjtõõzzin da tõid seuʹrrjam ǩiõlddjin lie dramaattla tuejjeem tääʹzz vaaiktõõzz Uccjooǥǥ tällõʹsse da sääʹmkulttuuʹre. Šuurmõs vaaiktõõzz kueʹsǩǩe säʹmmlaid, koid äʹrbbvuõđlaž kueʹllšeeʹllem ij leäkku vueiʹtlvaž, Pokka tuâtt. – Håʹt säʹmmla vuäʹmste väʹlddvueʹzz Teänjooǥǥ Lääʹdd peällsaž vueʹzzest, riikk toiʹmmai mâʹte kõõččmõš leʹčči riikk vuäʹmstem kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđin.
Pokka tuâtt-i, što håʹt säʹmmlai vuõiggâdvuõđ kueʹllšeellmõʹšše lie eeʹǩǩlooʹjji mieʹldd tobdstum vueʹssen sääʹmkulttuurâst, tuejjeem tääʹzzest täk vuõiggâdvuõđ lie huânnʼnam kueʹllšeeʹllemlääʹjj oođummši õhttvuõđâst. Kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđ vueiʹnet takaivuõiggâdvuõttân, mâʹst sääʹmkulttuuʹre kuulli kueʹllšeellmõõžžâst ij leäkku spesiaalsââʹjj. Tââʹvmõs Lappi kueʹllšeeʹllemvuuʹdin šõddi tuʹmmstõktuâjast däs säʹmmlain ij leäkku tiuddvälddsaž vuäzzlažvuõtt.
Säʹmmlaid jeät peäggtuku Teän kueʹllšeeʹllemvuâkkõõzzâst
– Teänn lij teâđast juõʹǩǩnalla jeäʹrab äʹšš sääʹmõutstõõzzâst, ko meeʹst lij samai raʹvves jokksääʹmkulttuur aainâs täʹst ooudårra, tuõđi paneeʹlsaǥstõõllmõõžž alttääm Niilo I. Aikio. – Čääʹccjueʹǩǩmi da tååimtõõzzi äjjnummuž diõtt mõõnteš õõut puõlvvõõǥǥ veeʹrd jokksäʹmmlaid, koin leʹčči leämmaž vueiʹttemvuõtt tuõđšted tuâlʼjõžääiʹj rääʹjest šõddâm kueʹllšeeʹllem.
Riitta Orti-Berg teäddad še säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ da šõddâm ooumažvuõiggâdvuõđi neuʹrrummšid Teänjooǥǥ kueʹllšeeʹllemrääʹjtõõzzin mainsteen.
– Teän iiʹjji 2024–2030 kueʹllšeeʹllemvuâkkõõzzâst jeät peäggtuku ni õõutin saaʹnin säʹmmlaid. Jeät sääʹmkulttuur, ni kueʹllšeeʹllemkulttuuräʹrbbvuõđ. Tõʹst siõrtõõlât saaʹnivuiʹm, da mainstet pääiklain da äʹrbbvuõđin. Čoʹrstemlooʹvid vuäiʹtte ooccâd ânnʼjõžääiʹj õutstõõzz, õhttõõzz da šõddmõõžži riâšši. Mââimõs toiʹmmjeei vuäiʹtte leeʹd ǩeäk täättas, Orti-Berg tuâtt. – Mij, koin lie jällmõõžžsuejj da spesiaalvuâđđsa kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđ, jeäʹp vieʹltǩani vuäǯǯ kueʹllšeeʹllemlooʹvid. Leâša õhttõõzz säʹtte vuäǯǯad čoʹrstemlooʹvid. Nääiʹt ǩiâvi mõõnni eeʹjj. Sääʹmkulttuuʹre vuâđđõõvvi kueʹllšeeʹllemnaaʹlid jeät peäggtuku.
Heikki Nikula vuâmmšâtt, što Aanrest äʹrbbvuõđi seʹrddem diõtt nuõrab puõlvvõõǥǥid âlgg še čõõđ ääiʹj tuejjeed tuâj. Aanrest vaʹlddeš še meädda kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđid kuuʹǯi kuärŋŋampaaiʹǩin. – Eman pieʹllneʹb eeʹjj mâʹŋŋlubust tuõʹtteš, što tõt tuejjii veäʹr alggmeervuõiggâdvuõđ vuâstta. Nikula âânn huõl še luâttkueʹl vueʹjjest, ko šuurab di šuurab vueʹss kuuʹǯin lie išttuum.
– Aanrõõžž lie pâi šeellam kueʹl, da tõʹst lij leämmaž jõnn miârktõs vuuʹdest, ceälkk kueʹllšeeʹllem-määstren reâuggam Veikko Aikio. Kueʹllnaaʹlin vuäitt Aikio mieʹldd ååʹn vueiʹnned čiõlgg muttsid. – Ouddmiârkkân Iijääuʹrest jie leämmaž ouddâl vuâskkan, leâša ååʹn tõk lie. Tõn lââʹssen mõõnni täʹlvv leäi samai hueʹnes kuʹvǯǯtäʹlvv. Tåbddai, što kuuʹǯ lie joba läppjam jääuʹrest. Tõid jeät kuuitâǥ leäkku vuäittam kueʹllšeeʹleeʹl läʹpped, da tõʹnt õõmtõõžžam muttâz.
Tero Mustonen, Nico Alioravainen da Markku Ahonen artikkelnorldõõǥǥ ”Aanar čäccõõzzi vueʹǩǩ da Aanarjääuʹr kueʹllšeeʹllem säʹmmlai da äimmõsmuttâz ǩiõččâmkuuʹlmest” da Hannele Pokka pååđčiõlǥtõõzz ”Säʹmmlai kueʹllšeeʹllemvuõiggâdvuõđi ouddnemjiõččvuõđ” õlmstõʹtteš säʹmmlai tuõttvuõtt- da suåvâdvuõttkomissio õlmstâʹttemšõddmõõžžâst Aanar Sajoozzâst 17.6.2025. Õõlmtõõzz lie lookkâmnalla da laaddâmnalla riikksuåvtõõzz õõlmtõsarkiivâst. Liântt lij ǩiõččâmnalla da õõlmtõõzz lie še laaddâmnalla komissioneʹttseeidain.